Dertien bedrijven (zie Tabel 1) testten een specifieke applicatie, als onderdeel van een samenwerking met de Inclusieve Technohubs.[2] De Timekettle WT2 Edge betreft een draagbare vertaaltechnologie, waarmee een natuurlijk gesprek kan worden nagebootst. De vertaler is gebaseerd op spraakherkenningstechnologie en kunstmatige intelligentie, en belooft 95 procent nauwkeurigheid in vertaling.
Praktijkpublicatie: Taalbarrières op de werkvloer overbruggen met vertaaltechnologie
Inclusieve technologie biedt ondersteuning aan mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie op de werkvloer. Bijvoorbeeld wanneer sprake is van een fysieke, cognitieve, psychosociale, of andere arbeidsbelemmering. In hoeverre biedt inclusieve vertaaltechnologie een uitkomst? Nikki Wamelink, Maud Smeenk, Lotte Jansen, Ines Schell en Sjoerd de Vries schreven hier samen een praktijkpublicatie over welke is gepubliceerd in Sociaal bestek.
Werkgevers bieden steeds vaker een werkplek aan anderstaligen, zoals statushouders, Oekraïense vluchtelingen en arbeidsmigranten. Enerzijds om een maatschappelijke bijdrage te leveren, maar ook om zakelijke redenen zoals het invullen van personeelstekorten (Sociaal Economische Raad [SER], 2022). Dit leidt tot toenemende culturele diversiteit op de werkvloer, inclusief bijbehorende voordelen en uitdagingen.
Vertaaltechnologie
De nieuwe Oekraïense, Syrische of Eritrese collega kan een waardevolle aanvulling zijn op het team. Culturele diversiteit wordt gezien als een bron van creativiteit en nieuwe kennis (SER, 2022). In de praktijk kunnen taalbarrières er echter voor zorgen dat dit onvoldoende tot zijn recht komt. Hierdoor blijft de arbeidsparticipatie van deze groepen lager dan gewenst, en vraagt begeleiding op de werkvloer meer tijd en aandacht (De Gruijter, Gehring, et al., 2024; Odé & Dagevos, 2017).
Kan inclusieve technologie[1] uitkomst bieden? De ontwikkeling van vertaaltechnologieën heeft een grote vlucht genomen in de afgelopen jaren, zeker met de komst van kunstmatige intelligentie. Vertaaltechnologie is in diverse soorten en maten verkrijgbaar. Op de foto’s bij dit artikel is een voorbeeld te zien van een vertaaltechnologie die in het oor gedragen wordt. Werkgevers zijn enthousiast over de mogelijkheden van deze technologie, maar hebben ook vragen over de toepassing en implementatie. In welke situaties komt de technologie het beste tot haar recht?
Verschillende taalachtergronden
Hoe belangrijk communicatie op de werkvloer is, wordt duidelijk op het moment dat collega’s met verschillende taalachtergronden met elkaar in contact komen. Door taalbarrières komen veilig werken, sociaal contact en duurzame inzetbaarheid onder druk te staan. Beheersing van de Engelse of Nederlandse taal kan allereerst sterk bepalend zijn voor de inzetbaarheid van medewerkers (De Gruijter, Acherrat, et al., 2024). Statushouders en Oekraïense vluchtelingen komen vaker in banen terecht die onder hun niveau liggen (De Vries et al., 2021; Odé & Dagevos, 2017).
In hun thuisland hebben ze de nodige diploma’s gehaald en aan een succesvolle carrière gebouwd. In Nederland mogen ze geen machine bedienen, omdat ze vaktermen niet kennen en veiligheidsvoorschriften niet kunnen lezen. Het gevolg is een deuk in het zelfbeeld, talenten die onbenut blijven en passies die niet gevolgd worden. Een groot gemis voor zowel de medewerker als de organisatie.
Anderstalige collega
Een werkgever in de verpakkingsindustrie vertelt: ‘Op dit moment hebben we een collega (…) Hij beheerst de taal minder goed en we merken wel dat dat een barrière is. De wens is om deze man verder op te leiden, maar dat wordt een uitdaging. (…) Als hij de taal niet voldoende beheerst, ja dan houdt het ergens op.’ Ook met collega’s samenwerken is een grote uitdaging als je jezelf niet goed verstaanbaar kunt maken.
“Ik zit acht uur in de auto en ik moet ook lol kunnen hebben, normaal kunnen praten, over koetjes en kalfjes.”
Een chauffeur in gesprek met zijn werkgeverWerkrelaties komen moeilijker tot stand bij taal- en cultuurverschillen (De Vries et al., 2021). De wederzijdse bereidheid om elkaar te leren kennen en samen te werken neemt af. Dit kan leiden tot sociale isolatie van anderstalige medewerkers, terwijl werk juist een bron van verbinding en contact hoort te zijn. Een werkgever in de transport en logistiek maakte dit mee: ‘De chauffeurs zeiden: “liever geen anderstalige collega, we vinden het niet veilig zo. Ik zit acht uur op de auto en ik moet ook lol kunnen hebben, normaal kunnen praten, over koetjes en kalfjes. En dat gaat niet.”’
Tot slot wordt de kans op onveilige situaties groter door taalbarrières. Bijvoorbeeld wanneer procedures en instructies niet goed worden begrepen en opgevolgd. Veiligheidsrisico’s zijn daarmee een derde veelgenoemde belemmerende factor (SER, 2019). Goede communicatie over veiligheid op de werkplek, ongevallen of beroepsziekten is essentieel om uitval te voorkomen. Een werkgever in de transport en logistiek: ‘Dus er is heel erg, heel veel risico in het proces op ongevallen en elkaar begrijpen is dan heel belangrijk. Ja, dus in het begin heb ik ook gemerkt dat de taal een probleem was.’
Oplossingen
Werkgevers willen statushouders, vluchtelingen en andere doelgroepen graag een kans bieden, maar weten niet goed hoe. Met handen en voeten wordt geprobeerd het contact vorm te geven. Ook worden diverse ondersteunende middelen ingezet. Bijvoorbeeld taallessen, een tolk, of technische applicaties (De Gruijter et al., 2024a). Werkgevers geven te kennen dat taallessen veel tijd kosten.
Een tolk inhuren is niet altijd gewenst in verband met kosten en privacy (één werkgever noemt dit ongewenst bij persoonlijke gesprekken). Spraak-naar-tekst vertaalapplicaties zoals Google Translate worden vaak succesvol ingezet, maar door sommigen als onpraktisch ervaren: ‘Dan moet je constant met die telefoon heen en weer, hè?’
Draagbare vertaaltechnologie
Gebruikers dragen een oortelefoon, die is verbonden met een applicatie op de smartphone. Gesproken woorden van collega A worden opgepikt door de oortjes, omgezet naar de gewenste taal en zijn vervolgens te horen voor collega B. Tegelijkertijd wordt de vertaling tekstueel op het scherm van de smartphone weergegeven. De technologie ondersteunt 40 talen en 93 dialecten.
Praktijktest
De werkgevers testten de technologie minimaal één maand in hun organisatie. Na afloop deelden ze hun ervaringen in een kort gesprek van vijftien tot dertig minuten. We vroegen hen om één of twee concrete situaties toe te lichten waarin de vertaaltechnologie de afgelopen maand was ingezet.
Hierbij werd aandacht besteed aan randvoorwaardelijke thema’s zoals gebruikscontext, gebruiksgemak, vertaalkwaliteit en benodigde vaardigheden en aan sociale thema’s zoals communicatie, sociale relaties en inzetbaarheid. Met de opbrengsten van de test kunnen we drie vragen beantwoorden: waar kan de technologie worden ingezet? Voor wie is de technologie geschikt? En hoe zet je de technologie effectief in?
1. Waar inzetbaar?
Werkgevers experimenteerden met de vertaaltechnologie in uiteenlopende werksituaties:
- Sollicitatie-, voortgangs-, functionerings- of exitgesprekken
- Inwerken van medewerkers, uitleg over werkzaamheden, samenwerken
- Begeleiding van werkzoekenden, begeleiding van cliënten in de hulpverlening
De effectiviteit van de technologie is sterk afhankelijk van de gebruikscontext. De toepasbaarheid blijkt te verschillen naar werktype en -omgeving.
In een dynamische en hectische (productie)omgeving wordt vertrouwen op de technologie afgeraden. De vertaaltechnologie pikt ruis en omgevingsgeluiden op, en vaktaal wordt niet altijd herkend. Werkgevers in de productie en logistiek evalueren de technologie om deze redenen als ‘ongeschikt voor onze setting’. De potentie wordt gezien, maar liever niet naast een draaiende machine. ‘In ons proces is het gewoon heel lastig met het lawaai in de omgeving en de dynamiek, om er op die manier mee te werken’, zegt een werkgever in de transport en logistiek.
Zeker bij een-op-een gesprekken helpt vertaaltechnologie. Bij twijfel kan meegelezen worden met het transcript op de smartphone. Foto: Cedris.
In een rustige omgeving, zoals een afgesloten kantoorruimte, werkt de technologie beter. Zeker bij een-op-een gesprekken, zoals voortgangs- of begeleidingsgesprekken. Werkgevers zijn nog wat huiverig om de technologie in te zetten tijdens gesprekken waar juridische of medische termen worden gebruikt. Enige oefening is nodig om zeker te zijn dat de technologie juist vertaalt. Bij twijfel kan meegelezen worden met het transcript op de smartphone.
2. Voor wie?
Voor wie is de technologie geschikt? Werkgevers hebben de technologie met een diverse groep anderstalige medewerkers en cliënten getest (zie Tabel 2). Onder andere Turkse, Marokkaanse en Poolse collega’s waren onder de indruk van de accurate vertaling. Voor sommige gebruikers was het op voorhand even zoeken naar de juiste taal of het juiste dialect.
Een deel van de Oekraïense medewerkers spreekt Russisch. Tegelijkertijd worden Russische invloeden op de Oekraïense taal steeds vaker vermeden, en is de vertaaltechnologie hierin niet altijd accuraat. Enkele werkgevers zien dit als een struikelblok. De taal die nog niet ondersteund wordt, maar waar wel veel vraag naar is, is Tigrinya (Eritrea).
3. Hoe inzetten?
De kwaliteit van een gesprek is niet alleen afhankelijk van de context en doelgroep, maar ook van de manier waarop gecommuniceerd wordt. Rustig praten en duidelijk articuleren wordt aanbevolen. Daarnaast is het belangrijk om elkaar de ruimte te geven om een zin af te maken en niet direct te reageren, omdat de technologie met enkele seconden vertraging vertaalt. Dit vergt enige oefening, zo ervaarde bijvoorbeeld deze werkgever in de meubelindustrie: ‘Je moet het ook een beetje leren hè, hoe moet je een zin formuleren, hoe snel praat en reageer je? Als je te snel bent, of door elkaar heen praat loopt het gesprek heel gek.’
Wanneer gesprekspartners hierin slagen, biedt de technologie een waardevol middel om contact te leggen. Volgens werkgevers verloopt de communicatie natuurlijker en ontstaan meer mogelijkheden om elkaar te leren kennen, wat ertoe leidt dat medewerkers zich sneller thuis voelen in de organisatie. Een werkgever in de groenvoorziening vertelt: ‘De voorman stelde heel goede vragen, van: “Wat deed je hiervoor?” en “Hoe vind je het nou om bij ons te werken? Wat vind je dan leuk?” En dan kom je inderdaad op die dingen die je anders niet zou bespreken. Ja, en dat was echt wel gaaf om te zien, zeker.’
Technische aspecten
Interpersoonlijke en contextuele factoren zijn van belang voor succesvolle inzet van vertaaltechnologie. Echter de praktische en logistieke aspecten om een technische tool ‘an sich’ goed draaiende te houden moeten niet vergeten worden. Hierbij gaat het om zaken als opladen van de technologie, tot stand brengen van een verbinding, en selecteren van de juiste taal en vertaalmodus.
Volgens werkgevers is de gebruiksvriendelijkheid relatief hoog: via de applicatie werden ze stapsgewijs door het proces geleid. Net als bij andere applicaties kunnen echter technische problemen ontstaan tijdens het gebruik. Als dit regelmatig of direct bij het eerste gebruik gebeurt, belemmert dit de adoptie van de technologie.
Aanbevelingen
Bovenstaande casussen laten zien dat de vertaaltechnologie bedoelde en onbedoelde sociale effecten kan bewerkstelligen, afhankelijk van de wijze waarop het wordt ingezet. De effectiviteit is sterk afhankelijk van gebruikscontext, voorbereiding, doel en verwachtingen (zie ook het kader). Enerzijds hoorden we positieve verhalen waarin een verbeterde relatie en/of communicatie merkbaar is. Anderzijds werd duidelijk dat technische problemen of inaccurate vertaling als belemmering werden ervaren voor volledige acceptatie en adoptie van de technologie.
Gebruikscontext
- Kies voor een rustige omgeving, zonder storende omgevingsinvloeden
Gebruikers
- Vraag om goedkeuring aan je gesprekspartner om de technologie in te zetten
- Vertel je gesprekspartner van tevoren wat de technologie doet en hoe het werkt
- Houd rekening met de wensen en vaardigheden van je gesprekspartner
- Wees tijdens het gesprek alert op signalen die duiden op weerstand
Gebruiksgemak
- Oefen samen een aantal keren met de technologie om te ervaren hoe het werkt
- Wees bewust dat de techniek niet 100% onfeilbaar is; er kunnen technische problemen optreden
Gespreksvoering
- Communiceer duidelijk en rustig. Geef elkaar de ruimte om te spreken
- Wacht even met reageren nadat iemand uitgepraat is
- Wees tijdens het gesprek alert op signalen van miscommunicatie
- Controleer bij twijfel samen het transcript op de smartphone
Wat betekent dit voor werkgevers?
Effectief inzetten van de technologie vraagt om drie V’s: 1. Vaardigheid
Word vaardig in het gebruik van de technologie en het voeren van gesprekken. Leer jezelf en anderen de technologie op de juiste manier in te zetten. Oefening baart kunst.
2. Voorbereiding
Zorg dat de technologie is opgeladen en verbonden, vraag goedkeuring aan je gesprekspartner en test samen de technologie. Kom niet voor verrassingen te staan.
3. Verbinding
Zorg voor een goede verbinding. Daarmee bedoelen we niet alleen een goede bluetooth verbinding, maar ook verbinding met je gesprekspartner. Behoud de menselijke maat. Betrek de medewerkers vooraf, let op signalen van weerstand of miscommunicatie, en zorg voor een gelijkwaardige inbreng.
Conclusie
Zowel technische, contextuele als interpersoonlijke factoren zijn van kritisch belang voor een succesvolle acceptatie en implementatie van vertaaltechnologie.[3] Vertaaltechnologie kan toegevoegde waarde bieden in verschillende branches en sectoren, maar het blijft belangrijk om maatwerk te leveren bij de keuze en implementatie van technologische toepassingen binnen verschillende contexten.
Landelijke expertisecentra zoals de Kennisalliantie Inclusie en Technologie en de Coalitie voor Technologie en Inclusie, en de regionale Technohubs Inclusieve Technologie spelen een sleutelrol in het delen van kennis met werkgevers en sectoren, samen met sociale ontwikkelbedrijven en de gemeenten.
Nikki Wamelink en Lotte Jansen zijn praktijkonderzoekers bij Hogeschool Saxion, lectoraat Employability Transition. Maud Smeenk is innovatietrainee bij Technohub Inclusieve Technologie. Ines Schellis lector inclusief werk en technologie bij Hogeschool Saxion en Verwey Jonker Instituut. Sjoerd de Vries is associate lector sustainable work design bij Hogeschool Saxion.
Dit artikel is in december 2024 gepubliceerd in het tijdschrift sociaal bestek.
Noten
[1] Voor een overzicht van inclusieve technologieën, zie De Looze en Hazelzet (2019) en Kranenborg et al. (2021). [2] Wanneer werkgevers ondersteuning nodig hebben bij de inzet van inclusieve technologie, kunnen zij terecht bij één van de Technohubs Inclusieve Technologie (Kennisalliantie Inclusie en Technologie, z.d.; Van Kruining et al., 2024). [3] Deze bevindingen komen overeen met eerder onderzoek naar inclusieve technologie, zie onder andere De Looze et al. (2023) en Knelange et al. (2023).
Literatuurlijst
De Gruijter, M., Acherrat, F., Shaidrova, M., Kozak, T., & Kool, T. A. (2024). Hoe gaat het met Oekraïense vluchtelingen op de arbeidsmarkt? Ervaringen en lessen. Verwey Jonker. https://www.verwey-jonker.nl/wp-content/uploads/2024/01/322470_Oekraiense-vluchtelingen-arbeidsmarkt.pdf
De Gruijter, M., Gehring, A., Kool, T. A., Dusault, Y., Samson, L., & Acherrat, F. (2024). KIS Monitor 2024 – in het kort. Kennisplatform inclusief samenleven. https://www.verwey-jonker.nl/wp-content/uploads/2024/09/424141_KIS-Monitor-2024_SV.pdf
De Looze, M., & Hazelzet, A. (2019). Meer mensen aan het werk door inclusieve technologie? TNO. https://publications.tno.nl/publication/34634910/o5R5qI/TNO-2019-meer.pdf
De Looze, M., Wilschut, E., Könemann, R., Kranenborg, K., & de Boer, H. (2023). Cognitive Support Technology for People with Intellectual Disabilities: Factors for Successful Implementation. Social Sciences, 12(11), 1-13. https://doi.org/10.3390/socsci12110622
De Vries, S., Van der Weide, J., & Gariç, S. (2021). Statushouders begeleiden bij de ‘inburgering’ op werk: Lessen voor HRM vanuit de praktijk. Tijdschrift voor HRM, 4, 50-76. https://doi.org/10.5117/THRM2021.4.VRIE
Kennisalliantie Inclusie en Technologie. (z.d.). Technohub Inclusieve Technologie (TINT). https://inclusievetechnologie.nl/kit/programmas/technohub-inclusie-en-technologie/
Knelange, L., Wachter, M., Bennenbroek, F., Bindels, A., Van Ravenswaaij, H., Berenschot, L., Spit, W., Korver, D., & Horling, C. (2023). Eindrapport evaluatie pilots inclusieve technologie 2021-2023 [Rapport in opdracht van UWV]. ZINZIZ & Ecorys. https://www.uwv.nl/imagesdxa/evaluatie-pilots-inclusieve-technologie-2021-2023-eindrapport_tcm94-453855.pdf
Kranenborg, K., De Looze, M., Wilschut, E., Cremers, A., & Hazelzet, A. (2021). Inclusieve technologie voor mensen met een psychosociale arbeidsbeperking. Sociaal Bestek, 83(1). https://publications.tno.nl/publication/34638042/3EhI7t/kranenborg-2021-inclusieve.pdf
Odé, A., & Dagevos, J. (2017). Statushouders aan het werk: De moeizame positieverwerving op de arbeidsmarkt en de betekenis van beleidsfactoren. Mens & Maatschappij, 92(4), 447-468. https://doi.org/10.5117/MEM2017.4.ODE
Sociaal Economische Raad. (2019). Handreiking arbomaatregelen: Taal en veiligheidsrisico’s. https://www.ser.nl/-/media/ser/downloads/overige-publicaties/2019/handreiking-taal-en-veiligheid.pdf
Sociaal Economische Raad. (2022). Statushouders en werk: Een praktische gids voor werkgevers
Timekettle. (z.d.). TimeKettle WT2 Edge [Video].
Van Kruining, I., De Vries, S., Wilschut, E., & Preenen, P. (2024). Benut regionaal talent met Technohubs Inclusieve Technologie. Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 40(2), 189-202. https://doi.org/10.5117/TVA2024.2.005.KRUI